S. Ə. Şirvani "Qafqaz müsəlmanlarına xitab" əsərinin təhlili

   Şeir əruz vəznində, xəfif bəhrində yazılıb. Beytlər şəklindədir. Qafqaz müsəlmanlarına məktub şəklində yazılıb.
Mövzusu: maarifçilik. Şeirdə şairin maarifçilik ideyaları əksini tapmışdır. Maarifçi şair Qafqaz əhalisinin digər xalqlardan geridə qalmasının səbəblərindən, günahkarlarından cəsarətlə söz açır, doğma xalqınin düşmənlərini qəzəb və nifrətlə ifşa etməklə yanaşı, mütərəqqi ideyaları təbliğ edir, nöqsanların aradan qaldırılması, gerilikdən xilas olmağın yollarını göstərir. Şeirdə mədəni gerilik, tərəqqi və inkişaf yolunda ləngiməni göstərir, onun səbəblərinə toxunur. Əsərdə inkişaf və tərəqqiyə çağırış vardır.
   Əsər Qafqaz əhalisinə, hörmət sahiblərinə, xeyir iş görənlərə, millətin qeyrətini çəkənlərə, hörmətli adamlara müraciətlə başlayır. Millətimizin gündən-günə gösdən düşdüyünü, hörmətsiz olduğunu, dərdə, bəlaya düçar olduğunu bildirir. Bu qədər dərdə isə elmsizliyin səbəb olduğunu söyləyir. Göstərilir ki, nadanlıq dərdi bir bəladır, onun dərmanı isə elmdir. Şair qeyri millətlərlə bizim milləti müqayisə edir, onların tərəqqi etdiyini, bizim isə zillətdə qaldığımızı vurğulayır.
   Şair xalqa "tor, tələ" quranlar dedikdə din xadimlərini nəzərdə tutur. Fırıldaqçı, hoqqabaz din xadimlərinin fikri yalnız xalqı soymaqdr.
   Şair həyatda müşahidə edilən nöqsanların, eyiblərin səbəbini elmsizliklə əlaqələndirir. İnsanın bəzəyi elmdir, mərifətdir, elmsiz insan heyvana bənzədilir. Nadan insanın başına çox müsibətlər gəlir.
   İdeyası: Millət tərəqqiyə, inkişafa, xoşbəxt həyata yalnız elmə yiyələnməklə nail ola bilər.