Məhəmməd Füzuli "Söz" qəzəlinin təhlili

Əsər qəzəl janrında, əruz vəzninin rəməl bəhrindədir. 7 beytdən ibarətdir. Əsər sözün qüdrəti, məna gözəlliyi haqqında yazılıb. Əsərdə şairin sözlə bağlı düşüncələri, insanın, sənətkarın həyatında sözün rolu barədəki fikirləri əks olunub.
   Şeirdə şairin ədəbi-ictimai fikirləri, hər bir insanın sözə dəyər verməsinin zəruriliyi də vurğulanir.Şeirdə başlıca fikir, ideya: Hər danışan adam öz nitqinə məsuliyyətlə yanaşmalı, mənalı sözlər seçib işlətməlidir.Çünki gözəl və mənalı söz insanın mənəvi aləminin zənginliyini, onun mərifətini göstərir.

                                                       Xəlqə ağzın sirrini hərdəm qılır izhar söz,

        (1)          Bu nə sirdir kim, olur hər ləhzə yoxdan var söz.

              Artıran söz qədrini sidq ilə qədrin artırar,

                                        (2)           Kim nə miqdar olsa, əhlin eylər ol miqdar söz.

                                                       Ver sözə ehya ki, tutduqca səni xabi-əcəl,

                                         (3)          Edə hər saət səni ol uyqudan bidar söz.

                                                       Bir nigari-ənbərinxətdir könüllər almağa,

                                        (4)          Göstərər hərdəm niqabi-ğeybdən rüxsar söz.

                                                       Xazini-gəncineyi-əsrardır, hərdəm çəkər,

                                         (5)          Rişteyi-izharə min-min gövhəri-əsrar söz.

                                                       Olmayan ğəvvasi-bəhri-mərifət arif degil.

                                        (6)          Kim, sədəf tərkibi-təndir, lölöi-şəhvar söz.

                                                       Gər çox istərsən, Füzüli, izzətin az et sözü

                                        (7)           Kim, çox olmaqdan qılıbdır çox əzizi xar söz.

   İnsanın sirrini hər kəsə açan sözdür. Hər an yoxdan var olan sözdür.           (1)

   Sözün qiymətini bilən, ona dəyər verən insan özünə dəyər vermiş olur. Söz hansı dəyərdə olsa, sahibini də o dəyərdə edər.İnsana onun danışdığı sözə görə qiymət verilir.     (2)   

   

   Sən sözü canlandır, dirilt ki, səni də ölüm yuxusu tutanda o səni diriltsin. Qiymətli sözlər danış ki, öləndən sonra sözlərin hər dəfə xatırlandıqca dirilmiş olasan.                          (3)

   Mənalı söz könüllər alan gözəl kimidir. O da hərdən örtüyünü açıb üzünü göstərər və könülləri şad edər.                                                                                                                   (4)

   Söz sirlər xəzinəsinin xəzinədarıdır, qoruyucusudur. Hər zaman sirli gövhərlərini sapa düzüb aşkar edər.                                                                                                                   (5)

   Söz tərkibi əla, sahanə incilərdən ibarət olan mərifət dənizdir. O dənizdə üzməyi bacarmayan arif deyil.                                                                                                                  (6)

   Əgər sözün hörmətli, dəyərli olmasını istəyirsənsə, miqdarini az et, çünki çox danışmaq çox insanı hörmətdən salıb.                                                                                                 (7)